Historia adaptogenów – skąd pochodzą i jak je stosowano?

Historia adaptogenów – skąd pochodzą i jak je stosowano?

Adaptogeny to substancje pozyskiwane z niektórych roślin i grzybów, które zyskują uznanie wśród osób chcących zadbać o swój stan zdrowia i dobre samopoczucie. Uważa się, że adaptogeny, dzięki swoim właściwościom, mogą zwiększać odporność na stres, redukować stany zapalne w organizmie oraz wspomagać funkcjonowanie układu odpornościowego. Co ciekawe, są one znane i stosowane już od setek lat w medycynie zachodniej, ludowej i ajurwedzie. Co wiemy o ich pochodzeniu oraz jakie przypisywano im właściwości?

Pochodzenie adaptogenów

Pierwsze wzmianki na temat roślin o działaniu adaptogennym pochodzą sprzed 3-4 tysięcy lat. Znane były głównie w Chinach, Indiach, Iranie, a także w krajach afrykańskich i obu Ameryk. Rosły na trudno dostępnych terenach górskich oraz wodnych, co dodatkowo wpływało na ich wyjątkowość i unikatowość, ponieważ nie każdy mógł sobie wtedy na nie pozwolić.

Samo określenie „adaptogen” (z łac. adapto, co oznacza dostosowywać się) jest stosunkowo nowe, ponieważ pochodzi z 1947 roku. Zaproponował je radziecki lekarz i toksykolog Mikołaj Lazarev. Uznał, że niektóre substancje roślinne wykazują zdolność przystosowania się organizmu do sytuacji stresowych.

Wpływem adaptogenów na ludzki organizm od lat interesowało się ZSRR. Ich stosowanie polecano żołnierzom i oficerom wojsk. Dzięki nim mieli oni być bardziej odporni na stres, a także wykazywać większą wytrzymałość fizyczną i psychiczną. Korzystali z nich także radzieccy kosmonauci.

Obecnie prowadzi się wiele badań nad skutecznością roślin i grzybów adaptogennych, a wyniki potwierdzają ich pozytywny wpływ na nasze zdrowie oraz stan emocjonalny.

Przykłady znanych adaptogenów

Substancje adaptogenne otrzymuje się głównie z roślin i grzybów. Oto przykłady najpopularniejszych z nich:

Rośliny adaptogenne:

• lukrecja,
• żeń-szeń,
• korzeń maca,
• ashwagandha,
• różeniec górski,
• cytryniec chiński,
• tarczyca bajkalska,
• wąkrotka azjatycka,
• leuza krokoszowata,
• bakopa drobnolistna,
• eleuterokok kolczasty.

Grzyby adaptogenne:

• reishi,
• chaga,
• shiitake,
• maitake,
• cordyceps,
• soplówka jeżowata,
• wrośniak różnobarwny.

Rośliny i grzyby adaptogenne – w jakich celach były stosowane?

W dawnych czasach adaptogeny były przyjmowane głównie w celach leczniczych. Stosowano je na obniżenie gorączki, w chorobach płuc czy wątroby oraz jako środki przyspieszające gojenie się ran. Niektóre wywary m.in. z tarczycy bajkalskiej stosowano podczas infekcji górnych dróg oddechowych, a także biegunek, natomiast wąkrotkę azjatycką używano do leczenia chorób skóry. Grzyby adaptogenne np. reishi czy chaga stosowano jako preparaty przeciwzapalne oraz wspierające leczenie chorób układu pokarmowego, czy nerek.

Ashwagandhy i różeńca górskiego używano w celach zwiększenia wytrzymałości organizmu oraz poprawy kondycji fizycznej i psychicznej. Zioła te znane były ze swoich właściwości wpływających na pracę mózgu oraz wspierających funkcje kognitywne. Żeń-szeń natomiast był często stosowany przy osłabieniach oraz jako preparat na odporność. Podawano go również żołnierzom, aby przyspieszyć regenerację organizmu po walkach.

Przyjmowanie adaptogenów dawniej i dziś

W medycynie ludowej i dalekowschodniej grzyby oraz rośliny adaptogenne były zwykle suszone, a następnie przyrządzano z nich napary o prozdrowotnych właściwościach. Korzenie niektórych z nich były również gotowane, aby uzyskać wzmacniające wywary. Część z nich po wysuszeniu była także przerabiana na proszek.

Obecne technologie pozwalają nam na spożywanie adaptogenów w różnych postaciach. Najczęściej występują w formie kapsułek lub kropli. Dostępne są także sproszkowane preparaty do rozpuszczania, a także mieszanki ziołowe. Popularność zyskują także kawy z ich dodatkiem, gdzie do całych ziaren kawy dodaje się ekologiczne ekstrakty z ziół i grzybów o właściwościach adaptogennych.

Czy warto stosować adaptogeny?

Historia pokazuje, że adaptogeny odgrywały istotną rolę w ziołolecznictwie i dawnych systemach medycznych. Wspierały leczenie wielu chorób, a także przygotowywały organizm do trudnych warunków środowiskowych. Miały właściwości wzmacniające odporność oraz poprawiające ogólny stan zdrowia. Część z nich była uznawana za afrodyzjaki. Wraz z rozwojem nauki badacze zaczęli potwierdzać to, co dawne ludy wiedziały już setki lat temu. W dzisiejszych czasach adaptogeny stosują osoby zestresowane, mające problemy ze snem lub chcące wzmocnić swój układ immunologiczny. Wobec tego warto rozważyć ich stosowanie przy nadmiernym obciążeniu fizycznym lub psychicznym, a także w celu poprawy samopoczucia.

Bibliografia:
1. Chugh R. M. i wsp.: Fungal Mushrooms: A Natural Compound With Therapeutic Applications, Front Pharmacol. 2022; 13.
2. Guggenheim A. G. i wsp.: Immune Modulation From Five Major Mushrooms: Application to Integrative Oncology, Integrative Medicine, Vol. 13, No. 1, February 2014.
3. Hryć B, Zgórka G.: Tarczyce – roślinne adaptogeny z różnych kontynentów, Kosmos. Problemy nauk biologicznych, Tom 67, 3 (320): 625–633.
4. Kucharska H. W.: Analiza częstości stosowania suplementów na bazie roślinnych adaptogenów i ich wpływ na dobrostan psychofizyczny użytkowników, Medycyna Środowiskowa – Environmental Medicine 2022, Tom 25, Nr 3–4, 46–53.
5. Marciniak A. i wsp.: Adaptogeny – zastosowanie, historia i przyszłość, Quality in Sport. 2023;9(1):19-28.