Metabolizm kofeiny – dlaczego kawa nie działa na wszystkich tak samo?

Dla wielu z nas aromatyczna kawa to nieodłączny element poranka. Jedni traktują jej picie jako codzienny rytuał, który nadaje rytm dnia i pozwala na chwilę odprężenia. Inni natomiast, choć zdają sobie sprawę z prozdrowotnych właściwości kawy, wolą jej unikać, ze względu na uczucie nadmiernego pobudzenia i nerwowości, które może ona wywoływać. Czy wiesz, że ta odmienna reakcja na kawę wynika z różnic w metabolizmie kofeiny? Z tego artykułu dowiesz się, czym jest szybki i wolny metabolizm kofeiny. Zapraszamy do lektury!

Co się dzieje w organizmie po wypiciu kawy?

Kawa to bez wątpienia jeden z chętniej wybieranych napojów na świecie. Sięgamy po nią głównie ze względu na kofeinę, która pobudza i dodaje nam energii. Związek ten jest niemal całkowicie przyswajalny w naszym organizmie i po ok. 30-45 minutach po wypiciu kawy jesteśmy w stanie poczuć jej pełne działanie. Kofeina utrzymuje się w naszym organizmie przez 2,5 do nawet 5 godzin. Przez ten czas w dalszym ciągu możemy korzystać z jej pobudzających właściwości [4].

Wchłonięta w przewodzie pokarmowym kofeina przedostaje się do wszystkich tkanek organizmu. Co więcej, ze względu na swoją budowę jest ona w stanie przeniknąć przez wszystkie błony komórkowe, w tym barierę krew-mózg i łożysko. Warto tu podkreślić, że kofeina nie kumuluje się w organizmie i jest skutecznie z niego wydalana [1].

Za metabolizowanie kofeiny w naszym organizmie odpowiada wątroba, a dokładniej zlokalizowane w niej enzymy cytochromu P450, głównie izoenzym CYP1A2. Zaledwie ok. 3% spożytej kofeiny jest wydalane z organizmu w niezmienionej formie. Pozostałe ok. 95% ulega metabolizmowi pod wpływem CYP1A2, który przekształca kofeinę w trzy główne związki: paraksantynę, teobrominę i teofilinę. Te metabolity kofeiny są następnie wydalane z organizmu wraz z moczem [4], [5].

Dlaczego niektórzy są mniej odporni na działanie kawy?

Enzym CYP1A2 jest kodowany przez dwa warianty (allele) genów. To właśnie od nich zależy, jak sprawnie będzie przebiegał metabolizm kofeiny w naszym organizmie. Osoby, które mają wariant CYP1A2*1F wolniej metabolizują kofeinę, natomiast ci z wariantem CYP1A2*1A – szybciej [2].

Co w praktyce oznacza szybki i wolny metabolizm kofeiny? Będąc w grupie osób z wolnym metabolizmem, możesz gorzej reagować na kawę, a usuwanie kofeiny z Twojego organizmu będzie trwać znacznie dłużej. Po wypiciu kawy prawdopodobnie odczujesz pewne uciążliwe symptomy takie jak np. nadmierną pobudliwość, kołatanie serca, zwiększoną nerwowość, problemy ze snem i koncentracją. Nieprzyjemne objawy mogą pojawić się już po wypiciu jednej filiżanki kawy. Niestety okazuje się, że osoby z tym wariantem genu są też bardziej narażone na wystąpienie zawału mięśnia sercowego [3].

Jeśli należysz do grona osób z szybkim metabolizmem kofeiny, pozytywne efekty jej działania będziesz odczuwać nieco krócej. Dzieje się tak, ponieważ kofeina jest u Ciebie szybciej rozkładana i wydalana z organizmu. Z tego powodu wiele osób z tym wariantem allelu, aby utrzymać pożądany poziom pobudzenia, w ciągu dnia sięga po kawę znacznie częściej. Paradoksalnie, u miłośników kawy z szybszym metabolizmem kofeiny obserwuje się zazwyczaj mniej negatywnych skutków ubocznych związanych z jej piciem.

Jak sprawdzić szybkość metabolizmu kofeiny?

Jedną z metod pozwalającą sprawdzić szybkość metabolizmu kofeiny jest przeprowadzenie badania genetycznego. Polega ono na pobraniu wymazu z policzka. Można to wykonać stacjonarnie w laboratorium lub zamówić zestaw do samodzielnego pobrania w domu. Niestety analiza genetyczna pod kątem indywidualnej wrażliwości na kofeinę jest dość kosztowna, dlatego nie jest powszechnie wykonywana i polecana. Koszt takiej usługi wynosi od 200 do 250 zł. Warto wspomnieć, że badania genetyczne wystarczy wykonać w życiu tylko raz, ponieważ poszczególne geny i ich polimorfizmy są stałe i nie ulegają zmianom w ciągu życia człowieka.

Kolejna metoda to obserwacja własnego organizmu. Jeśli zauważasz, że po kawie masz gorsze samopoczucie, problemy z zasypianiem, czujesz drżenie rąk i zdenerwowanie to prawdopodobnie należysz do grupy osób, które wolno metabolizują kofeinę. Z drugiej strony, gdy w ciągu dnia wypijasz kilka kaw, nie doświadczasz po nich nadmiernego pobudzenia i bez problemu zasypiasz nawet po wypiciu kawy w godzinach wieczornych, z dużym prawdopodobieństwem należysz do osób szybko metabolizujących kofeinę.

Jak pić kawę zgodnie z jej metabolizmem?

Jeśli szybko metabolizujesz kofeinę, możesz bez obaw wypijać nawet kilka filiżanek kawy dziennie (o ile nie występują ku temu inne medyczne przeciwwskazania). Pamiętaj jednak o zachowaniu ostrożności i nie przekraczaj zalecanej dziennej dawki kofeiny, która wynosi 400 mg [6].

W przypadku wolnego metabolizmu kofeiny najlepiej całkowicie zrezygnuj z picia kawy lub sięgaj po nią w bardzo niewielkich ilościach. Dozwolona jest natomiast kawa bezkofeinowa. Jeśli należysz do tej grupy, zwracaj uwagę też na inne źródła kofeiny. Znajduje się ona także w takich produktach jak np. herbata, yerba mate, gorzka czekolada czy napoje energetyczne.

Bibliografia:
1. Balawejder-Biśto A., Pyka-Pająk A., Kofeina – substancja znana czy poznawana, Farm Pol, 2022, 78 (8): 430–441.
2. Bojarowicz H., Przygoda M., Kofeina. Część II. Kofeina a ciąża. Możliwość uzależnienia oraz toksyczność. Zastosowanie kofeiny w farmacji i kosmetologii, Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 14-20.
3. Cornelis M. C. i in., Coffee, CYP1A2 Genotype, and Risk of Myocardial Infarction, JAMA. 2006;295(10):1135-1141.
4. Grodzka A. i in., Kofeina i inne substancje aktywne farmakologicznie zawarte w ziarnach kawowca, Biul. Wydz. Farm. WUM, 2021, 1, 1-8.
5. Mahdavi S. i in., CYP1A2 Genetic Variation, Coffee Intake, and Kidney Dysfunction, JAMA Netw Open. 2023 Jan; 6(1): e2247868.
6. Pelczyńska M., Bogdański P., Prozdrowotne właściwości kawy, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2019; 10 (3): 112–120.